از دست هر که هر چه، بستانده و ستانی

میرزاده عشقی – ادبیات جدید و کلاسیک – ادبیات کلاسیک

هزلیات – شماره 9

در هجو شیخ ممقانی(1)

از دست هر که هر چه، بستانده و ستانی

از دست تو ستانند، با دست آسمانی

کف رنج بیوه گان را، مال یتیمه گان را

اموال این و آن را، حینی که می ستانی

گیرم حیا نداری، شرمی ز ما نداری

ترس از خدا نداری؟ ای شیخ مامقانی

تو کمتر از گدایی، نان گدا ربایی

گر غیر از این نمایی، کی اندر این گرانی

هر روز می توانی، خوانی بگسترانی

در خورد دعوت عام، شایان میهمانی

از پرتو سفارت، وز شاهراه غارت

هم خوب می خوری و هم خوب می خورانی

دزدی و پاسبانی، هم گرگ و هم شبانی

در هر دو حال گشتن، الحق که می توانی

گر اینچنین نبودی، دانی کنون چه بودی؟

می بودی آنکه قرآن، در مقبری بخوانی

یاد از نجف کن اندک، خاطر بیار یک یک

آن هیکل چو “اردک” وآن رنگ زعفرانی

شیخی بدی گزیده، در حجره ای خزیده

لب دائما گزیده، از فقر و ناتوانی

تو بودی و حصیری، نان بخور نمیری

بر اشکم تو سیری، می خواند لنترانی

مبل تو بود سنگی، یا آنکه لوله هنگی

با قوری جفنگی، از عهد باستانی

یک جامه در برت بود، هم بالش سرت بود

هم گاه بسترت بود، و آن نیز بود امانی

آن جبه ی سیاهت، وآن چرب شبکلاهت،

بُد یادگار گویا، از دوره ی کیانی

در جمله ی وجودت، غیر از شپش نبودت

چیزی ز مال دنیا در این جهان فانی

نی مسلکت مبرهن؟ نی مسکنت معین

همچو خدای هر جا! حاضر ز لامکانی

گویند روضه خوانی است، راه معیشت تو

به به چه خوب فنی است، این فن روضه خوانی!

هر گه کسی بمردی، تو فرصتی شمردی

وآن روز سیر خوردی، حلوای نوحه خوانی

ای شیخ کارآگاه، امروز ماشاء الله

کردی اداره چون شاه، ترتیب زندگانی

یک خانه شهرداری، یک خانه اسکو داری

از وقعه ی فلان و از غارت فلانی

این حشمت و حشم را، وین کثرت درم را:

این خانه ی ارم را، والله در جوانی

گر خواب دیده بودی، یا خود شنیده بودی

بر خویش ریده بودی؟ از فرط شادمانی

ای مایه ی خباثت! ای میوه ی نجاست

اندر ره سیاست، می بینمت روانی

گه پیرو “وکیلی”، گه خویشتن دلیلی،

گه یار “سد جلیلی” گه یاور “یگانی”(2و3)

با سد جلیل گردی، خواهی وکیل گردی

رو رو عبث در این ره، پوتین همی درانی

باری در این میانه، از چیست غائبانه؟

کردی مرا نشانه، در طعن و بد زبانی

از روی زشتخویی، صدگونه زشت گویی

چون نظم من نجویی، چون شعر من بخوانی

از من چه دیده ای بد؟ از من خطا چه سر زد؟

جز صفت فصاحت؟ جز قدرت بیانی؟

از من خطا ندیدی، لیکن جلو دویدی

دانی که من زمانی، با منطق و معانی

وصف تو سازم آغاز، مشت تو را کنم باز

برگیرمت گریبان، چون مرگ ناگهانی

من ار به کنج عزلت، بنشسته بی اذیت

گاهی به نفع ملت، بگشوده ام زبانی

من ار که نکته سنجم بر تو رسید رنجم

پس از چه در شکنجم؟ دائم دسیسه رانی

دانستم از چه راه است وآن را چرا گناه است

خودروی تو سیاه است، ترسی که من زمانی:

شرحی کنم کتابت، در حق گفته هایت

وآن روز هر جفایت، گردد همی علانی

چون تو در این خیالی، یاد آمدم مثالی

از عهد خردسالی، هان گویمت بدانی

یک روز کودکی را، ختنه همی نمودند

دختی بر او نظر داشت، در گوشه ی نهانی

چون بر گریست لختی، آزرده شد به سختی

بگریست زار چون ابر، در موسم خزانی

گفتندش این چه زاریست؟ ما را به تو چه کاریست

او را کنیم ختنه، تو از چه در فغانی؟

پاسخ بداد او نیز، این آلتی است خونریز

گردید بهر من تیز تا روز کامرانی

تو نیز این چنینی، چون نظم من ببینی

از طبع من ظنینی، وز خویش بدگمانی

من خامه تیز کردم، صد چون تو هیز کردم

تو نیز گریه سر کن، هر قدر می توانی

ای شیخ دم بریده! ای زیر دم دریده

ای برجلو دویده، تا در عقب نمانی

با این همه زرنگی، با من چرا بجنگی؟

حقا درین دبنگی، تکلیف خود ندانی

این شید و شیطنت را، این کید و ملعنت را

با هر که می توانی، با من نمی توانی

واژگان کلیدی : 1– شیخ اسدالله مامقانی(ممقانی) از روحانیون مشروطه خواه عهد قاجار و وزیر اسبق دادگستری است.     2– سیدجلیل کارمند شهرداری برادر سیدحسین اردبیلی مدیر اسبق روزنامه “ایران”.     3-اسمعیل یگانی از قضات عالی رتبه دیوان کشور و مدیر اسبق روزنامه “ایران”.

واژگان کلیدی : شعر میرزاده عشقی درباره آخوند شیخ روحانی