گر چه ما بندگان پادشهیم-همراه با معنی و تفسیر

گر چه ما بندگان پادشهیم

حافظ-غزل شماره 381

گر چه ما بندگان پادشهیم

پادشاهان ملک صبحگهیم

گنج در آستین و کیسه تهی

جام گیتی نما و خاک رهیم

هوشیار حضور و مست غرور

بحر توحید و غرقه ی گنهیم

شاهد بخت چون کرشمه کند

ماش آیینه ی رخ چو مهیم

شاه بیدار بخت را هر شب

ما نگهبان افسر و کلهیم

گو غنیمت شمار صحبت ما

که تو در خواب و ما به دیده گهیم

شاه منصور واقف است که ما

روی همت به هر کجا که نهیم

دشمنان را ز خون کفن سازیم

دوستان را قبای فتح دهیم

رنگ تزویر پیش ما نبود

شیر سرخیم و افعی سیهیم

وام حافظ بگو که بازدهند

کرده‌ای اعتراف و ما گوهیم

معنی و تفسیر بیت های نخستین:

۱. گر چه ما بندگان پادشهیم / پادشاهان ملک صبحگهیم:
حافظ می‌گوید: “گرچه ما بندگان پادشاهان هستیم، اما خودمان پادشاهان سرزمین صبحگاه (نمادی از روشنایی و معنویت) هستیم.” این بیت نشان‌دهنده‌ی این است که حافظ در عین حال که خود را بنده می‌داند، اما در عالم معنویت و ادب، جایگاهی بلند و پادشاه‌گونه دارد.

۲. گنج در آستین و کیسه تهی / جام گیتی نما و خاک رهیم:
حافظ می‌گوید: “گنج در آستین داریم (یعنی دانش و هنر ما بی‌پایان است)، اما کیسه‌مان تهی است (یعنی از نظر مادی فقیریم). ما جام گیتی‌نما (نمادی از دانایی و آگاهی) و خاک راه (نمادی از فروتنی) هستیم.” این بیت نشان‌دهنده‌ی تواضع و بلندنظری حافظ است.

۳. هوشیار حضور و مست غرور / بحر توحید و غرقه ی گنهیم:
حافظ می‌گوید: “ما در حضور (نمادی از آگاهی و بیداری) هوشیاریم، اما از غرور (نمادی از عظمت و بزرگی) مستیم. ما بحر توحید (نمادی از عرفان و یگانگی) هستیم، اما در گناه غرقیم.” این بیت نشان‌دهنده‌ی دوگانگی وجود انسان است که هم به عرفان نزدیک است و هم به گناه آلوده.

۴. شاهد بخت چون کرشمه کند / ماش آیینه ی رخ چو مهیم:
حافظ می‌گوید: “وقتی شاهد بخت (نمادی از خوش‌اقبالی) کرشمه می‌کند، ما آیینه‌ای هستیم که چهره‌اش مانند ماه در ما منعکس می‌شود.” این بیت نشان‌دهنده‌ی این است که حافظ خود را بازتاب‌دهنده‌ی زیبایی و خوش‌اقبالی می‌داند.

۵. شاه بیدار بخت را هر شب / ما نگهبان افسر و کلهیم:
حافظ می‌گوید: “ما هر شب نگهبان تاج و کلاه شاه بیدار بخت (نمادی از پادشاهی موفق) هستیم.” این بیت نشان‌دهنده‌ی وفاداری و خدمت حافظ به پادشاهان است.

 معنی و تفسیر بیت های پایانی:

۶. گو غنیمت شمار صحبت ما / که تو در خواب و ما به دیده گهیم:
حافظ می‌گوید: “صحبت ما را غنیمت بشمار، زیرا تو در خوابی و ما بیدار و هوشیاریم.” این بیت نشان‌دهنده‌ی برتری حافظ از نظر آگاهی و بیداری است.

۷. شاه منصور واقف است که ما / روی همت به هر کجا که نهیم:
حافظ می‌گوید: “شاه منصور (نمادی از پادشاهی قدرتمند) می‌داند که ما هر جا که همت خود را بگذاریم، موفق خواهیم بود.” این بیت نشان‌دهنده‌ی اعتماد به نفس و توانایی حافظ است.

۸. دشمنان را ز خون کفن سازیم / دوستان را قبای فتح دهیم:
حافظ می‌گوید: “ما برای دشمنان از خونشان کفن می‌سازیم (یعنی آن‌ها را نابود می‌کنیم) و به دوستان لباس فتح و پیروزی می‌پوشانیم.” این بیت نشان‌دهنده‌ی قدرت و عدالت حافظ است.

۹. رنگ تزویر پیش ما نبود / شیر سرخیم و افعی سیهیم:
حافظ می‌گوید: “ما رنگ تزویر و نیرنگ نداریم. ما شیر سرخ (نمادی از شجاعت و قدرت) و افعی سیاه (نمادی از هوشیاری و خطرناکی) هستیم.” این بیت نشان‌دهنده‌ی صراحت و شجاعت حافظ است.

۱۰. وام حافظ بگو که بازدهند / کرده‌ای اعتراف و ما گوهیم:
حافظ می‌گوید: “به حافظ بگو که وامش را بازپس دهند، زیرا او اعتراف کرده است و ما گواهیم.” این بیت نشان‌دهنده‌ی این است که حافظ از حق خود دفاع می‌کند و دیگران را به عدالت فرامی‌خواند.

غزلیات حافظ شیرازی – ادبستان شعر پارسی

واژگان دشوار : مصراع بیت ها ابیات تحلیل بررسی همراه با معنا مفهوم شعر شرح کامل.