بیا ساقی آن باده بر دست گیر

نظامی گنجوی – اسکندر نامه – شرف نامه – شماره 52

رسیدن اسکندر به دشت قفچاق

ساقی نامه

بیا ساقی آن باده بر دست گیر

که از خوردنش نیست کس را گزیر

نه باده جگر گوشه ی آفتاب

که هم آتش آمد به گوهر هم آب

اندرز

دو پروانه بینم در این طرفگاه

یکی رو سپیدست و دیگر سیاه

نگردند پروانه ی شمع کس

که پروانه ی ما نخوانند بس

فروغ از چراغی ده این خانه را

که سازد کباب این دو پروانه را

داستان

گزارش کن فرش این سبز باغ

چنین برفروزد چراغ از چراغ

که چون یافت اسکندر فیلقوس

خبرهای ناخوش ز تاراج روس

نخفت آن شب از عزم کین ساختن

ز هرگونه با خود برانداختن

که جنبش در این کار چون آورم

کز این عهد خود را برون آورم

دگر روز کین بور بیجاده رنگ

ز پهلوی شبدیز بگشاد تنگ

سکندر بر آن خنگ ختلی نشست

که چون باد برخاست چون برق جست

ز جوشنده جیحون جنیبت جهاند

وز آنجا سوی دشت خوارزم راند

سپاهی چو دریا پس پشت او

حساب بیابان در انگشت او

بیابان خوارزم را در نوشت

ز جیحون درآمد به بابل گذشت

بدان تا کند عالم از روس پاک

قرارش نمی‌بود در آب و خاک

در آن تاختن دیده بی خواب کرد

گذر بر بیابان سقلاب کرد

بیابان همه خیل قفچاق دید

در او لعبتان سمن ساق دید

به گرمی چو آتش به نرمی چو آب

فروزان‌تر از ماه و از آفتاب

همه تنگ چشمان مردم فریب

فرشته ز دیدارشان ناشکیب

نقابی نه بر صفحه ی رویشان

نه باک از برادر نه از شویشان

سپاهی عزب پیشه و تنگ یاب

چو دیدند رویی چنان بی نقاب

ز تاب جوانی به جوش آمدند

در آن داوری سخت کوش آمدند

کس از بیم شه ترکتازی نکرد

بدان لعبتان دست یازی نکرد

چو شه دید خوبان آن راه را

نه خوب آمد آن قاعدت شاه را

پری پیکران دید چون سیم ناب

سپاهی همه تشنه و ایشان چو آب

ز محتاجی لشگر اندیشه کرد

که زن زن بود بی گمان مرد مرد

یکی روز همت بدان کار داد

بزرگان قفچاق را بار داد

پس از آنک شاهانه بنواختشان

به تشریف خود سر برافراختشان

به پیران قفچاق پوشیده گفت

که زن روی پوشیده به در نهفت

زنی کو نماید به بیگانه روی

ندارد شکوه خود و شرم شوی

اگر زن خود از سنگ و آهن بود

چو زن نام دارد نه هم زن بود

چو آن دشتبانان شوریده راه

شنیدند یک یک سخنهای شاه

سر از حکم آن داوری تافتند

که آیین خود را چنان یافتند

به تسلیم گفتند ما بنده‌ایم

به میثاق خسرو شتابنده‌ایم

ولی روی بستن ز میثاق نیست

که این خصلت آیین قفچاق نیست

گر آیین تو روی بربستن است

در آیین ما چشم در بستن است

چو در روی بیگانه نادیده به

جنایت نه بر روی بر دیده به

وگر شاه را ناید از ما درشت

چرا بایدش دید در روی و پشت

عروسان ما را بسست این حصار

که با حجله ی کس ندارند کار

به برقع مکن روی این خلق ریش

تو شو برقع انداز بر چشم خویش

کسی کو کشد دیده را در نقاب

نه در ماه بیند نه در آفتاب

جهاندار اگر زانکه فرمان دهد

ز ما هر که خواهد بر او جان دهد

بلی شاه را جمله فرمان بریم

ولیکن ز آیین خود نگذریم

چو بشنید شاه آن زبان آوری

زبون شد زبانش در آن داوری

حقیقت شد او را که با آن گروه

نصیحت نمودن ندارد شکوه

به فرزانه آن قصه را گفت باز

وز او چاره‌ای خواست آن چاره ساز

که این خوبرویان زنجیر موی

دریغست کز کس نپوشند روی

وبالست از این چشم بیگانه را

چو از دیدن شمع پروانه را

چه سازیم تا نرم خویی کنند

ز بیگانه پوشیده رویی کنند

چنین داد پاسخ فراست شناس

که فرمان شه را پذیرم سپاس

طلسمی برانگیزم از ناف دشت

که افسانه سازند از آن سرگذشت

هر آن زن که در روی او بنگرد

به جز روی پوشیده زو نگذرد

به شرطی که شاه آرد آنجا نشست

وزو هر چه در خواهم آرد به دست

شه از نیک و بد هر چه فرزانه خواست

به زور و به زر یک به یک کرد راست

جهاندیده دانا به نیک اختری

درآمد به تدبیر صنعت گری

نوآیین عروسی در آن جلوه‌گاه

برآراست از خاره سنگی سیاه

بر او چادری از رخام سفید

چو برگ سمن بر سر مشک بید

هر آن زن که دیدی در آزرم اوی

شدی روی پوشیده از شرم اوی

درآورده از شرم چادر به روی

نهان کرده رخسار و پوشیده موی

از آن روز خفچاق رخساره بست

که صورتگر آن نقش برخاره بست

نگارنده را گفت شه کاین نگار

در این سنگ‌دل قوم چون کرد کار

که فرمان ما را ندارند گوش

در این سنگ بینند و یابند هوش

خبر داد دانای بیدار بخت

که خفچاق را دل چو سنگ است سخت

ببر گرچه سیمند سنگین دلند

به سنگین دلان زین سبب مایلند

بدین سنگ چون بگذرد رختشان

از او نرم گردد دل سختشان

که رویی بدین سختی از خاره سنگ

چو خود را همی پوشد از نام و ننگ

روا باشد ار ما بپوشیم روی

ز بیداد بیگانه و شرم شوی

دگر نسبتی کاسمانیست آن

نگویم که رمزی نهانیست آن

به پامردی این طلسم بلند

بر آن رویها بسته شد روی بند

هنوز آن طلسم برانگیخته

در آن دشت ماندست ناریخته

یکی بیشه در گردش از چوبه تیر

چو باشد گیا بر لب آبگیر

ز پرهای تیر عقاب افکنش

عقابان فزونند پیرامنش

همه خیل قفچاق کآنجا رسند

دو تا پیش آن نقش یکتا رسند

ز ره گر پیاده رسد گر سوار

پرستش کنندش پرستنده‌وار

سواری که راند فرس پیش او

نهد تیری از جعبه در کیش او

شبانی که آنجا رساند گله

کند پیش او گوسفندی یله

عقابان درآیند از اوج بلند

نمانند یک موی از آن گوسفند

ز بیم عقابان پولاد چنگ

نگردد کسی گرد آن خاره سنگ

صنم بین که آن نقش پرداز کرد

که گاهی گره بست و گه باز کرد