بیا ساقی از باده بردار بند

نظامی گنجوی – اسکندر نامه – شرف نامه – شماره 28

جنگ دارا با اسکندر

ساقی نامه

بیا ساقی از باده بردار بند

بپیمای پیمودن باد چند

خرابم کن از باده جام خاص

مگر زین خرابات یابم خلاص

اندرز و حکمت

خرامیدن لاجوردی سپهر

همان کرد بر گشتن ماه و مهر

مپندار کز بهر بازی گریست

سراپرده‌ای این چنین سرسریست

در این پرده یک رشته بیکار نیست

سر رشته بر ما پدیدار نیست

که داند که فردا چه خواهد رسید

ز دیده که خواهد شدن ناپدید

که را رخت از خانه بر در نهند

که را تاج اقبال بر سر نهند

داستان

گزارنده ی نیک و بدهای خاک

سخن گفت از آن پادشاهان پاک

که چون صبح را شاه چین بار داد

عروس عدن در به دینار داد

رسیدند لشگر به جای مصاف

دو پرگار بستند چون کوه قاف

خسک بر گذرگاه کین ریختند

نقیبان خروشیدن انگیختند

یزک بر یزک سو به سو در شتاب

نه در دل سکونت نه در دیده آب

ز بسیاری لشگر از هر دو جای

فرو بست کوشنده را دست و پای

دو رویه ستادند بر جای جنگ

نمودند بر پیش دستی درنگ

مگر در میان صلحی آید پدید

که شمشیرشان برنباید کشید

چو بود از جوانی و گردنکشی

هم آن جانب آبی هم این آتشی

پدید آمد از بردباری ستیز

دل کینه ور گشت بر کینه تیز

از آن پس که بر کینه ره یافتند

سر از جستن مهر برتافتند

درآمد به غریدن آواز کوس

فلک بر دهان دهل داد بوس

شغبهای آیینه ی پیل مست

همی شانه بر پشت پیلان شکست

برآورد خرمهره آواز شیر

دماغ از دم گاو دم گشت سیر

چنان آمد از نای ترکی خروش

که از نای ترکان برآورد جوش

طراقی که از مقرعه خاسته

برون رفته زین طاق آراسته

روا رو برآمد ز راه نبرد

هزاهز درآمد به مردان مرد

زمین گفتی از یکدگر بردرید

سرافیل صور قیامت دمید

غبار زمین بر هوا راه بست

عنان سلامت برون شد ز دست

ز بس گرد بر تارک و ترک و زین

زمین آسمان آسمان شد زمین

جگر تاب شد نعره‌های بلند

گلوگیر شد حلقه‌های کمند

ز تاب نفس بر هوا بست میغ

جهان سوخت از آتش برق تیغ

ز بس عطسه ی تیغ بر خون و خاک

دماغ هوا پر شد از جان پاک

سپهدار ایران هم از صبح بام

برآراست لشگر به سازی تمام

نخستین صف میمنه ساز کرد

ز تیغ اژدها را دهن باز کرد

صف میسره هم برآراست چست

یکی کوه گفتی ز پولاد رست

جناح آنچنان بست در پیشگاه

که پوشیده شد روی خورشید و ماه

ز قلبی که چون کوه پولاد بود

پناهنده را قلعه آباد بود

ز دیگر طرف لشگر آرای روم

برآراست لشگر چو نحلی ز موم

سلیح و سلب داد خواهنده را

قوی کرد پشت پناهنده را

چپ و راست آراست از ترک و تیغ

چو آرایش گلشن از اشک میغ

پس و پیش را کرد چون خاره کوه

بر انگیخت قلبی ثریا شکوه

چو از هر دو سو لشگر آراستند

یلان سر به سر مرد میخواستند

سیاست درآمد به گردن زنی

ز چشم جهان دور شد روشنی

ز بس خون که گرد آمد اندر مغاک

چو گوگرد سرخ آتشین گشت خاک

ز شمشیر برگشته جایی نبود

که در غار او اژدهایی نبود

نهنگ خدنگ از کمین کمان

نیاسود بر یک زمین یک زمان

کمند اژدهایی مسلسل شکنج

دهن باز کرده به تاراج گنج

ز غریدن زنده پیلان مست

نفس در گلوی هژبران شکست

ز بس تیغ بر گردن انداختن

نیارست کس گردن افراختن

پدر با پسر کین برآراسته

محابا شده مهر برخاسته

ستون علم جامه در خون زده

نجات از جهان خیمه بیرون زده

ز بس خسته ی تیرپیکان نشان

شده آبله دست پیکان کشان

چنان گرم شد آتش کارزار

که از نعل اسبان برآمد شرار

جهانجوی دارا ز قلب سپاه

برآشفت چون شرزه شیر سیاه

به دشمن گرایی به خصم افکنی

گشاده بر و بازوی بهمنی

به هر جا که بازو برافراختی

سر خصم در پایش انداختی

نشد بر تنی تا نپرداختش

نزد بر سری تا نینداختش

ز بس خون رومی در آن ترکتاز

هزار اطلس رومی افکند باز

وزین سو سکندر به شمشیر تیز

برانگیخته از جهان رستخیز

دو دست آوریده به کوشش برون

به هر دست شمشیری الماس گون

دو دستی چنان میگرایید تیغ

کزو خصم را جان نیامد دریغ

چو بر فرق پیل آمدی خنجرش

فرو ریختی زیر پایش سرش

چو بر آب دریا غضب ریختی

ز دریای آب آتش انگیختی

چو شیری که آتش ز دم برزند

دم مادیان را به هم برزند

به دارا نمودند کان تند شیر

بسا شیر کز مرکب آورد زیر

شه آزرم او به که یک‌سو کند

کزان پهلوان پیل پهلو کند

به لشگر بگوید که یکبارگی

گرایند بر جنگ او بارگی

چنان دید دارای دولت صواب

که لشگر بجنبد چو دریای آب

همه هم‌گروهه به یک‌سر زنند

به یکبارگی بر سکندر زنند

به فرمان فرمانده تاج و تخت

بجوشید لشگر بکوشید سخت

عنان یک رکابی برانگیختند

دو دستی به تیغ اندر آویختند

سکندر چو غوغای بدخواه دید

ز خود دست آزرم کوتاه دید

بفرمود تا لشگر روم نیز

بدادن ندارند جان را عزیز

ببندند بر دشمنان راه را

به خاک اندر آرند بدخواه را

دو لشگر چو مور و ملخ تاختند

نبردی جهان در جهان ساختند

به شمشیر پولاد و تیر خدنگ

گذرگاه کردند بر مور تنگ

چو زنبور گیلی کشیدند نیش

به زنبوره زنبور کردند ریش

سکندر دران داوریگاه سخت

پی افشرد مانند بیخ درخت

هیون بر وی افکند پیل افکنی

سوی پیلتن شد چو اهریمنی

یکی زخم زد بر تن پهلوان

کزان زخم لرزید سرو جوان

بدرید خفتان زره پاره کرد

عمل بین که پولاد با خاره کرد

نبرید بازوی تابنده هور

ولیکن شد آزرده در زیر زور

به مویی تن شاه رست از گزند

بزد تیغ و بدخواه را سرفکند

هراسید ازان دشمن بی‌هراس

دل خصم را کرد از آنجا قیاس

بر آن شد که از خصم تابد عنان

رهایی دهد سینه را از سنان

دگر باره از بخت امیدوار

پی افشرد بر جای خویش استوار

چو در فال فیروزی خویش دید

بر اعدای خود دست خود بیش دید

قوی کرد بر جنگ بازوی خویش

بکوشید با هم‌ترازوی خویش

نیاسود لشگر ز خون ریختن

ز دشمن به دشمن درآویختن

نبرد آزمایان ایران سپاه

گرفتند بر لشگر روم راه

زبون گشت رومی ز پیکارشان

اجل خواست کردن گرفتارشان

دگر ره به مردی فشردند پای

نرفتند چون کوه آهن ز جای

به ناموس رایت همی داشتند

غنیمت به بدخواه نگذاشتند

چو گوهر برآمود زنگی به تاج

شه چین فرود آمد از تخت عاج

مه روشن از تیره شب تافته

چو آیینه ی روشنی یافته

دو لشگر به یک‌جا گروه آمدند

شدند از خصومت ستوه آمدند

به آرامگاه آمدند از نبرد

ز تن زخم شستند و از روی گرد

پر اندیشه از گنبد تیز گشت

که فردا به سر بر چه خواهد گذشت

دگر روز کین روی شسته ترنج

چو ریحانیان سر برون زد ز کنج

سپاه از دو سو صف برآراستند

هزبران به نخجیر برخاستند

به پولاد شمشیر و چرم کمان

بسی زور بازو نمود آسمان

به غوغای لشکر درآمد شکیب

که دست از عنان رفت و پای از رکیب

به دارا دو سرهنگ بودند خاص

به اخلاص نزدیک و دور از خلاص

ز بیداد دارا به جان آمده

دل آزردگی در میان آمده

بر آن دال که خونریز دارا کنند

بر او کین خویش آشکارا کنند

چو زینگونه بازاری آراستند

به جان از سکندر امان خواستند

که ماییم خاصان دارا و بس

به دارا ز ما خاص‌تر نیست کس

ز بیداد او چون ستوه آمدیم

به خونریز او هم گروه آمدیم

بخواهیم فردا بر او تاختن

ز بیداد او ملک پرداختن

یک امشب به کوشش نگهدار جای

که فردا مخالف درآید ز پای

چو فردا علم برکشد در مصاف

خورد شربت تیغ پهلو شکاف

ولیکن به شرطی که بر دسترنج

به ما بر گشاده کنی قفل گنج

ز ما هر یکی را توانگر کنی

به زر کار ما هر دو چون زر کنی

سکندر بدان خواسته عهد بست

به پیمان درخواسته داد دست

نشد باورش کآن دو بیداد کیش

کنند این خطا با خداوند خویش

ولی هر کس آن در به دست آورد

کزو خصم خود را شکست آورد

در آن ره که بیداد داد آمدش

کهن داستانی به یاد آمدش

که خرگوش هر مرز را بی‌شگفت

سگ آن ولایت تواند گرفت

چو آن عاصیان خداوند کش

خبر یافتند از خداوند هش

که بر گنجشان کامکاری دهد

به خونریز بدخواه یاری دهد

حق نعمت شاه بگذاشتند

پی کشتن شاه برداشتند

چو یاقوت خورشید را دزد برد

به یاقوت جستن جهان پی فشرد

به دزدی گرفتند مهتاب را

که او برد از آن جوهر آن تاب را

دو لشگر کشیده کمر چون دو کوه

شدند از نبرد آزمایی ستوه

به منزلگه خویش گشتند باز

به رزم دگر روزه کردند ساز