با فال نیک بهر زمین بوس شهریار

قاآنی شیرازی – قصیده شماره 146

در ستایش نظام الدوله حسین خان فرماید

با فال نیک بهر زمین بوس شهریار

آمد ز ملک جم سوی ری صاحب ‌اختیار

کهتر غلام شاه خداوند ملک جم

کمتر رهی خواجه خداوند حق ‌گزار

سالی دو پیش ازین‌که شد آشفته ملک جم

وز هم‌گسیخت سلسله ی نظم آن دیار

ملکی‌ که بود جمع‌تر از خال‌ گلرخان

چون زلف یار گشت پریشان و بیقرار

از اهتمام خواجه پی دفع شور و شر

فرمانروای ملک جمش کرد شهریار

ازخواجه‌بار جست و سبک بار بست و ر‌فت

بی‌لشکر و معاون و همدست و پیشکار

نی‌نی خطا چه رانم همراه خویش برد

هرچ آفریده در دو جهان آفریدگار

زیرا که بود قاید او بخت خواجه‌ای

کز جود او وجود دو گیتی شد آشکار

بس‌ کارهای طرفه به ششمه نمود کش

یک سال‌گفت نتوان بر وجه اختصار

لیک آنچه ‌کرد از مدد بخت خواجه ‌کرد

کز نامیه است خرمی سرو جویبار

خود سنگریزه کیست‌که بی معجز رسول

گوید سخن چو مرد سخن‌سنج هوشیار

بی‌عون ایزدی چه کند دور آسمان

بی‌زور حیدری چه برآید ز ذوالفقار

اوج و حضیض موج ز باد است در بحور

جوش و خروش سیل ز ابر است در بهار

آن را که خواجه خواند فرزند خویشتن

گر ناظم دو گیتی‌گردد عجب مدار

باری به ملک جم در خوف و رجا گشود

تا دوست را شکور کند خصم را شکار

شورش نشاند و سور بنا کرد و برکشید

حصنی ‌که بد بروج فلک را درو مدار

انهار کند و برکه و کاریز و جوی و جر

بستان فزود و قریه و پالیز و کشتزار

برداشت طرح غله و تحمیل نان فروش

بخشید باج برف و تکالیف راهدار

نظم سپه فزود و منال دو ساله داد

خود را عزیز کرد و درم را نمود خوار

زر داد و تخم و گاو و تقاوی به هر زمین

و آورد پیشه ور زو دهاقین ز هر کنار

از بس که ساخت چینی از دود غصه گشت

چون دیگ ‌کاسه ی سر فغفور پر بخار

کان کند و کوره بست و فلز جست و باغ ساخت

سرو و نهال‌کشت و درختان میوه دار

سد بست و کُه شکست و بیاورد سوی شهر

ششپیر را که هست یکی رود خوشگوار

بهر طراز آب ز صد میل ره فزون

گه غار کوه‌ کرد و گهی‌کوه ‌کرد غار

گه ‌کوه را شکافت چو شمشیر پادشه

گه دشت را چو خنگ مَلِک‌ کرد کوهسار

کوهی راکه راز گفتی در گوش آسمان

چون سنگریزه در تک جوبینیش قرار

غاری ‌که پای ‌گاو زمین سودیش به فرق

بر شاخ‌ گاو گردون یابیش رهسپار

سدی سدید در دره ای بسته‌کاندرو

وهم از حد برون شدنش نیست اقتدار

صد میل راه ‌کرده ترازو به یکدگر

همچون اساس عدل شهنشاه تاجدار

وان چاه های چند که جم کند و زیر خاک

ماند از برای آب دو چشمش در انتظار

فرسوده بود و سوده و آکنده آنچنانک

گفتی تلیست هر یک از آنها به رهگذار

هر چاه را دوباره به ماهی رساند و کرد

مزد آن‌ گرفت جان برادر که‌ کرد کار

مزدور وار رفت به هر چاه و کار کرد

تا اوج ماه با گچ و ساروجش استوار

آری‌ کدام مزد به است از رضای شه

وز التفات خواجه و تایید کردگار

از بهر حفر چاه ز بس تیشه زد به خاک

چشم زمین ز سوز درون ‌گشت اشکبار

یوسف شنیده‌ام ‌که به چه‌ گریه می‌نمود

او بود یوسفی که چَه‌، از وی گریست زار

یکبار رفت یوسف مصری اگر به چَه

او بهر آزمون عمل شد هزار بار

یوسف به چاه رفت و زان پس عزیز شد

او خود عزیز بود که در شد به چاهسار

فرقی دگر که داشت ز یوسف جز این نبود

کاو شد به جبر در چه و این یک به اختیار

وز حکم‌ خواجه ساخت به ‌شیراز اندرون

چندین بنا که‌ کردن نتوانمش شمار

حصنی رفیع ساخت به بالای آسمان

حوضی عمیق ‌کند به پهنای روزگار

از قصرها که هر یکشان رشک آسمان

وز باغ ها که هر یکشان داغ قندهار

گویی‌ کشیده شهرش افلاک در بغل

گویی گرفته راغش جنات در کنار

باری پس از دو سال ‌که از هجر خواجه شد

چون نوک‌ کلک‌ خواجه ‌دلش چاک و تن نزار

پیکی ز ره رسید که زی ملک خاوران

جیشی ‌کند گسیل شهنشاه‌ کامگار

وان خواجه ی بزرگ خداجوی شه پرست

همت به‌ کار برده پی دفع نابکار

با خویش‌گفت عاطفت خواجه مر مرا

برد از حضیض ذلت بر اوج افتخار

از عهد شیرخوارگیم تربیت نمود

تا روزی اینچنین که شدم‌ گرد و شیرخوار

سربازی از سپاه خدیو جهان بدم

بی نام و بی نشان و تهیدست و خاکسار

وایدون ز لطف خواجه به جایی رسیده‌ام

کم برده صف به صف بود و بدره باربار

بودم نخست خاربنی خشک و عاقبت

زاقبال او شدم چو گل سرخ کامگار

ایدر که ‌گاه بندگی و روز خدمت است

باید به عزّ خواجه‌ کمر بستن استوار

بردن پی بسیج سپاه ملک به ری

اسب و ستور و بختی و اسباب ‌کارزار

این ‌گفت ‌و برنشست‌ و به ‌ری‌ رفت و سر نهاد

بر خاکپای خواجه و زی شاه جست بار

وز نزد هر دو آمد بیرون شکفته روی

زا‌ن سان‌که از خلاص زر سرخ خوش عیار

کرد از پی بسیج سفر صرّهای زر

چون نقد جان به پای غلامان شه نثار

با صد دونده اسب و دو صد استر سترک

با چارصد هیون زمین‌کوب راهوار

وز آن دهان شکافته ماران آهنین

کاول خورند مور و سپس قی ‌کنند مار

آورد نزد شه دو هزار از برای جنگ

تا مارسان برآرند از خصم شه دمار

شه خلعتیش داد همایون به دست خویش

چون نوک‌کلک خواجه زراندود و زرنگار

آن جامه‌ای‌ که ‌گفتی جبریل بافته

از زلف و جعد حوری و غلمانش پود و تار

هم داد شه به‌دست خودش یک درست ‌زر

یعنی چو زر درست شود بعد ازینت کار

وز خواجه یافت عاطفتی‌ کز روان بدن

وز باد فرودین گل و از ابر مرغزار

از کردگار عقل و ز عقل شریف نفس

وز نفس پاک پیکر و از هوش هوشیار

وز آب تازه ماهی و از سیم و زر فقیر

وز قرب دوست عاشق و از وصل‌ گل هزار

وز مصطفی بلال و ز مهر فلک هلال

وز مرتضی اویس وز نور قمر شمار

یا حاجی از ورود حرم درگه طواف

یا ناجی از خلود ارم در صف شمار

خواجه است نایب نبی و او به خدمتش

برچیده است ساعد همت اسامه وار

هرک از اسامه جست تخلف رسول گفت

نفرین بدو در است ز خلاق نور و نار

آری ضمیر خواجه محک هست وز محک

نقدی‌ که خالص است فزون جوید اعتبار

امروز در عوالم هستی ز نیک و بد

رازی نهفته نیست بر آن خضر نامدار

ناگفته داند آرزوی طفل در رحم

نادیده یابد آبخور وحش در قفار

از جود بخشد آنچه به هر گنج سیم و زر

وز حزم داند آنچه به هر شاخ برگ و بار

پیریست زنده دل‌که جوان است تا به حشر

زو بخت شهریار ظفرمند بختیار

شاه جهانگشای محمدشه آنکه هست

جانسوز تیغش از ملک الموت یادگار

ای خسروی که تا به دم روز واپسین

ذکر محامدت نتوانم یک از هزار

خصم تو همچو خاک نخواهد شدن بلند

الا دمی ‌که در سم اسبت شود غبار

یا همچو آب میل صعود آن زمان ‌کند

کاجزای جسمش‌ از تف تیغت شود بخار

یا آن زمان‌ که جسم و سرش از عتاب تو

این یک رود به نیزه و آن‌یک رود به دار

پیوسته باد آتش تیغ تو مشتعل

تا حاسد شریر تو را سوزد از شرار