سحرم هاتف میخانه به دولتخواهی
حافظ-غزل شماره 488
سحرم هاتف میخانه به دولتخواهی
گفت بازآی که دیرینه ی این درگاهی
همچو جم جرعه ی ما کش که ز سرّ دو جهان
پرتو جام جهان بین دهدت آگاهی
بر در میکده رندان قلندر باشند
که ستانند و دهند افسر شاهنشاهی
خشت زیر سر و بر تارک هفت اختر پای
دست قدرت نگر و منصب صاحب جاهی
سر ما و در میخانه که طرف بامش
به فلک بر شد و دیوار بدین کوتاهی
قطع این مرحله بی همرهی خضر مکن
ظلمات است بترس از خطر گمراهی
اگرت سلطنت فقر ببخشند ای دل
کمترین ملک تو از ماه بود تا ماهی
تو دم فقر ندانی زدن از دست مده
مسند خواجگی و مجلس توران شاهی
حافظ خام طمع شرمی از این قصه بدار
عملت چیست که فردوس برین می‌خواهی
معنی و تفسیر بیت های نخستین :
1.سحرم هاتف میخانه به دولتخواهی / گفت بازآی که دیرینه ی این درگاهی:
حافظ می‌گوید: در سحرگاه، هاتف (فرشته یا ندای غیبی) از میخانه به من پیام داد و گفت: بازگرد، زیرا تو از دیرباز از اهل این درگاه (میخانه) بوده‌ای.
این بیت اشاره به این دارد که حافظ از دیرباز با عرفان و معرفت آشنا بوده و میخانه نماد جایی است که رازهای عالم در آن آشکار می‌شود.
2.همچو جم جرعه ی ما کش که ز سرّ دو جهان / پرتو جام جهان بین دهدت آگاهی:
حافظ می‌گوید: مانند جمشید (نماد پادشاهی و دانایی) از جام ما بنوش، زیرا این جام رازهای دو جهان (عالم ماده و معنا) را برای تو آشکار می‌کند و به تو آگاهی می‌بخشد.
جام جهان‌بین نماد معرفت و آگاهی است که حافظ از آن سخن می‌گوید.
3.بر در میکده رندان قلندر باشند / که ستانند و دهند افسر شاهنشاهی:
حافظ می‌گوید: بر در میخانه، رندان قلندر (عارفان آزاده) هستند که می‌توانند تاج شاهنشاهی را بگیرند و ببخشند.
این بیت اشاره به قدرت معنوی عارفان دارد که از تاج و تخت دنیوی بالاتر است.
4.خشت زیر سر و بر تارک هفت اختر پای / دست قدرت نگر و منصب صاحب جاهی:
حافظ می‌گوید: با اینکه زیر سرت خشت (نماد سادگی و فقر) است، اما پای تو بر تارک هفت اختر (آسمان) است. به قدرت دست تو بنگر و مقام صاحب‌جاهی (صاحب قدرت و عظمت) را ببین.
این بیت نشان‌دهنده‌ی تواضع و سادگی عارفان است که در عین حال از قدرت معنوی بالایی برخوردارند.
معنی و تفسیر بیت های پایانی :
5.سر ما و در میخانه که طرف بامش / به فلک بر شد و دیوار بدین کوتاهی:
حافظ می‌گوید: سر ما و در میخانه (جایگاه عارفان) به بلندای فلک رسیده است، در حالی که دیوارش این‌قدر کوتاه است.
این بیت اشاره به این دارد که جایگاه عارفان با وجود سادگی ظاهری، بسیار بلند و ارزشمند است.
6.قطع این مرحله بی همرهی خضر مکن / ظلمات است بترس از خطر گمراهی:
حافظ می‌گوید: این راه (مرحله‌ی سلوک و عرفان) را بدون همرهی خضر (نماد راهنما و مرشد) طی نکن، زیرا این راه پر از تاریکی‌هاست و از خطر گمراهی بترس.
این بیت اهمیت راهنمای معنوی را در مسیر عرفان نشان می‌دهد.
7.اگرت سلطنت فقر ببخشند ای دل / کمترین ملک تو از ماه بود تا ماهی:
حافظ می‌گوید: اگر سلطنت فقر (عزت و بزرگی در سادگی) به تو بخشیده شود، کمترین قلمرو تو از ماه تا ماهی (از آسمان تا زمین) خواهد بود.
این بیت اشاره به ارزش فقر معنوی و بزرگی در سادگی دارد.
8.تو دم فقر ندانی زدن از دست مده / مسند خواجگی و مجلس توران شاهی:
حافظ می‌گوید: اگر نمی‌دانی چگونه فقر (سادگی و تواضع) را بپذیری، مسند خواجگی (مقام بزرگی) و مجلس شاهان توران را از دست مده.
این بیت اشاره به این دارد که اگر نمی‌توانی فقر معنوی را تحمل کنی، دست کم از مقام و منصب دنیوی محروم نشو.
9.حافظ خام طمع شرمی از این قصه بدار / عملت چیست که فردوس برین می‌خواهی:
حافظ می‌گوید: ای حافظ، از این طمع ناپخته (خواسته‌های دنیوی) شرم کن. چه عملی انجام داده‌ای که بهشت برین را می‌خواهی؟
این بیت نشان‌دهنده‌ی انتقاد حافظ از خود و دیگران است که بدون عمل صالح، بهشت را طلب می‌کنند.
غزلیات حافظ شیرازی – ادبستان شعر پارسی
واژگان دشوار : مصراع بیت ها ابیات تحلیل بررسی همراه با معنا مفهوم شعر شرح کامل.
