خنک نسیم معنبر شمامه‌ای دلخواه
حافظ-غزل شماره 416
خنک نسیم معنبر شمامه‌ای دلخواه
که در هوای تو برخاست بامداد پگاه
دلیل راه شو ای طایر خجسته لقا
که دیده آب شد از شوق خاک آن درگاه
به یاد شخص نزارم که غرق خون دل است
هلال را ز کنار افق کنید نگاه
منم که بی تو نفس می‌کشم زهی خجلت
مگر تو عفو کنی ور نه چیست عذر گناه
ز دوستان تو آموخت در طریقت مهر
سپیده دم که صبا چاک زد شعار سیاه
به عشق روی تو روزی که از جهان بروم
ز تربتم بدمد سرخ گل به جای گیاه
مده به خاطر نازک ملالت از من زود
که حافظ تو خود این لحظه گفت بسم الله
معنی و تفسیر بیت های نخستین:
1.خنک نسیم معنبر شمامه‌ای دلخواه / که در هوای تو برخاست بامداد پگاه:
حافظ در این بیت از نسیم معنبر (باد خوشبو) سخن می‌گوید که شمامه‌ای دلخواه (معطر) است. او می‌گوید که این نسیم در هوای تو (معشوق) برخاسته است. این بیت نشان‌دهندهٔ این است که عشق معشوق مانند نسیم خوشبو است.
2.دلیل راه شو ای طایر خجسته لقا / که دیده آب شد از شوق خاک آن درگاه:
در این بیت، حافظ از طایر خجسته لقا (پرندهٔ خوش‌بخت) سخن می‌گوید و می‌خواهد که دلیل راه (راهنما) شود. او می‌گوید که دیده‌اش از شوق خاک آن درگاه (محل معشوق) آب شده است. این بیت نشان‌دهندهٔ اشتیاق عاشق برای رسیدن به معشوق است.
3.به یاد شخص نزارم که غرق خون دل است / هلال را ز کنار افق کنید نگاه:
حافظ در این بیت از شخص نزار (ضعیف) سخن می‌گوید که غرق خون دل است. او می‌خواهد که هلال (ماه نو) را از کنار افق نگاه کنند. این بیت نشان‌دهندهٔ این است که عاشق در فراق معشوق ضعیف و غمگین است.
معنی و تفسیر بیت های پایانی:
4.منم که بی تو نفس می‌کشم زهی خجلت / مگر تو عفو کنی ور نه چیست عذر گناه:
حافظ در این بیت از خود سخن می‌گوید که بدون معشوق نفس می‌کشد و از این کار خجلت دارد. او می‌گوید که مگر معشوق عفو کند، وگرنه عذر گناه چیست؟ این بیت نشان‌دهندهٔ این است که عاشق از معشوق طلب بخشش می‌کند.
5.ز دوستان تو آموخت در طریقت مهر / سپیده دم که صبا چاک زد شعار سیاه:
در این بیت، حافظ از دوستان معشوق سخن می‌گوید که در طریقت مهر (راه عشق) به او آموخته‌اند. او می‌گوید که سپیده دم (صبح) صبا (باد) شعار سیاه (لباس عزا) را چاک زده است. این بیت نشان‌دهندهٔ این است که عشق حتی در غم نیز زیباست.
6.به عشق روی تو روزی که از جهان بروم / ز تربتم بدمد سرخ گل به جای گیاه:
حافظ در این بیت از عشق روی معشوق سخن می‌گوید و می‌گوید که روزی که از جهان برود، از تربتش سرخ گل (نماد عشق) به جای گیاه (نماد زندگی) می‌دمد. این بیت نشان‌دهندهٔ این است که عشق حتی پس از مرگ نیز باقی می‌ماند.
7.مده به خاطر نازک ملالت از من زود / که حافظ تو خود این لحظه گفت بسم الله:
حافظ در این بیت از خاطر نازک (دل لطیف) معشوق سخن می‌گوید و می‌خواهد که ملالت (اندوه) از او زود ندهد. او می‌گوید که حافظ در این لحظه گفت بسم‌الله (به نام خدا). این بیت نشان‌دهندهٔ این است که حافظ با نام خدا به عشق معشوق ادامه می‌دهد.
غزلیات حافظ شیرازی – ادبستان شعر پارسی
واژگان دشوار : مصراع بیت ها ابیات تحلیل بررسی همراه با معنا مفهوم شعر شرح کامل.
