دلا رفیق سفر بخت نیکخواهت بس-همراه با معنی و تفسیر

دلا رفیق سفر بخت نیکخواهت بس

حافظ-غزل شماره 269

دلا رفیق سفر بخت نیکخواهت بس

نسیم روضه ی شیراز پیک راهت بس

دگر ز منزل جانان سفر مکن درویش

که سیر معنوی و کنج خانقاهت بس

وگر کمین بگشاید غمی ز گوشه ی دل

حریم درگه پیر مغان پناهت بس

به صدر مصطبه بنشین و ساغر می‌نوش

که این قدر ز جهان کسب مال و جاهت بس

زیادتی مطلب کار بر خود آسان کن

صراحی می لعل و بتی چو ماهت بس

فلک به مردم نادان دهد زمام مراد

تو اهل فضلی و دانش همین گناهت بس

هوای مسکن مالوف و عهد یار قدیم

ز رهروان سفرکرده عذرخواهت بس

به منّت دگران خو مکن که در دو جهان

رضای ایزد و انعام پادشاهت بس

به هیچ ورد دگر نیست حاجت ای حافظ

دعای نیمشب و درس صبحگاهت بس

معنی و تفسیر بیت های نخستین

۱. دلا رفیق سفر بخت نیکخواهت بس / نسیم روضه ی شیراز پیک راهت بس:
حافظ خطاب به دل می‌گوید: ای دل، رفیق سفر تو بخت نیک‌خواه توست (یعنی خداوند یا تقدیر نیک). او به دل یادآوری می‌کند که در سفر زندگی، تنها نیستی و بخت نیک همراه توست. همچنین، نسیم باغ‌های شیراز (نماد زیبایی و آرامش) پیک و راهنمای توست. این بیت نشان‌دهنده‌ی همراهی تقدیر نیک و زیبایی‌های جهان با انسان در مسیر زندگی است.

۲. دگر ز منزل جانان سفر مکن درویش / که سیر معنوی و کنج خانقاهت بس:
حافظ به مخاطب (درویش) می‌گوید: دیگر از منزل جانان (معشوق یا خداوند) سفر نکن. او تأکید می‌کند که سیر معنوی و گوشه‌ی خانقاه (نماد عرفان و معنویت) برای تو کافی است. این بیت نشان‌دهنده‌ی اهمیت توجه به درون و معنویت، به جای گشتن در دنیا و تعلقات مادی است.

۳. وگر کمین بگشاید غمی ز گوشه ی دل / حریم درگه پیر مغان پناهت بس:
حافظ می‌گوید: اگر غمی از گوشه‌ی دل بر تو چیره شد، حریم درگاه پیر مغان (نماد عرفان و رهایی) پناه توست. او به مخاطب یادآوری می‌کند که در برابر غم‌ها، به عرفان و معنویت پناه ببرد. این بیت نشان‌دهنده‌ی اهمیت پناه بردن به معنویت در برابر مشکلات زندگی است.

معنی و تفسیر بیت های میانی

۴. به صدر مصطبه بنشین و ساغر می‌نوش / که این قدر ز جهان کسب مال و جاهت بس:
حافظ به مخاطب می‌گوید: بر صدر مصطبه (جایگاه بلند) بنشین و ساغر شراب بنوش. او تأکید می‌کند که این مقدار از مال و جاه دنیا برای تو کافی است. این بیت نشان‌دهنده‌ی اهمیت قناعت و لذت بردن از زندگی، به جای حرص و طمع است.

۵. زیادتی مطلب کار بر خود آسان کن / صراحی می لعل و بتی چو ماهت بس:
حافظ می‌گوید: زیادتی نخواه و کار را بر خود آسان کن. او به مخاطب یادآوری می‌کند که صراحی شراب لعل‌رنگ و معشوقی زیبا مانند ماه برای تو کافی است. این بیت نشان‌دهنده‌ی اهمیت قناعت و لذت بردن از داشته‌هاست.

۶. فلک به مردم نادان دهد زمام مراد / تو اهل فضلی و دانش همین گناهت بس:
حافظ می‌گوید: فلک (آسمان یا تقدیر) زمام مراد را به مردم نادان می‌دهد. او به مخاطب یادآوری می‌کند که تو که اهل فضل و دانش هستی، همین گناه (یعنی نادانی) برای تو کافی است. این بیت نشان‌دهنده‌ی اهمیت دانش و فضل در دوری از طمع و نادانی است.

معنی و تفسیر بیت های پایانی

۷. هوای مسکن مالوف و عهد یار قدیم / ز رهروان سفرکرده عذرخواهت بس:
حافظ می‌گوید: هوای وطن آشنا و عهد یار قدیم، از رهروانی که سفر کرده‌اند، عذرخواهی تو را طلب می‌کند. او به مخاطب یادآوری می‌کند که به گذشته و عهدهای قدیم وفادار بمان. این بیت نشان‌دهنده‌ی اهمیت وفاداری به خاطرات و عهدهای گذشته است.

۸. به منّت دگران خو مکن که در دو جهان / رضای ایزد و انعام پادشاهت بس:
حافظ می‌گوید: به منت دیگران عادت نکن. او به مخاطب یادآوری می‌کند که در دو جهان (دنیا و آخرت)، رضای خداوند و انعام پادشاه (یا خداوند) برای تو کافی است. این بیت نشان‌دهنده‌ی اهمیت توکل به خداوند و دوری از تکیه بر دیگران است.

۹. به هیچ ورد دگر نیست حاجت ای حافظ / دعای نیمشب و درس صبحگاهت بس:
حافظ در پایان به خودش می‌گوید: ای حافظ، به هیچ ورد و دعای دیگری نیاز نیست. او تأکید می‌کند که دعای نیمه‌شب و درس صبحگاه برای تو کافی است. این بیت نشان‌دهنده‌ی اهمیت عبادت و تفکر در رسیدن به آرامش و رضایت است.

غزلیات حافظ شیرازی – ادبستان شعر پارسی

واژگان دشوار : مصراع بیت ها ابیات تحلیل بررسی همراه با معنا مفهوم شعر شرح کامل.